Πνευματικά δικαιώματα στον Ιστό: πώς να αποφύγετε λάθη

Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για τα πνευματικά δικαιώματα περιεχομένου

Τα πνευματικά δικαιώματα στον Ιστό είναι θέμα έχει ήδη συζητηθεί στις πρώτες μέρες του Διαδικτύου. Από τη μια βρίσκουμε εκείνους –όπως η ιδιοφυΐα προγραμματισμού Sam Williams, συγγραφέας του προφητικού και οραματιστικού βιβλίου Free Code– που θα ήθελαν ένα δίκτυο απαλλαγμένο από πνευματικά δικαιώματα, όπου τα περιεχόμενα, και ιδιαίτερα το λογισμικό, θα παραμένουν ελεύθερα να κυκλοφορούν και να μοιράζονται. Από την άλλη πλευρά, έχουμε καλλιτέχνες, δισκογραφικές εταιρείες, πολυεθνικές και δημιουργούς που αντίθετα απαιτούν την εφαρμογή διασφαλίσεων και κανονισμών για την προστασία των τραγουδιών, των εικόνων, των βιβλίων και ούτω καθεξής. Το ερώτημα δεν είναι καθόλου απλό: αν στην αναλογική εποχή ο έλεγχος της πειρατείας και της αντιγραφής περιεχομένου ήταν εντελώς ασήμαντο (σκεφτείτε την αδέξια και πλέον απαρχαιωμένη πρακτική της «καψίματος» DVD στο σπίτι), η ψηφιακή, από τη φύση της, έχει δίνεται ένα τράνταγμα στην ίδια την έννοια των πνευματικών δικαιωμάτων, προκαλώντας προβλήματα σε πολλούς παίκτες του κλάδου, μεγάλους ή μικρούς. 

Και έτσι βρεθήκαμε μπροστά σε έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο, όπου ο διαχωρισμός μεταξύ του νόμιμου και του παράνομου έχει γίνει εξαιρετικά θολή. Σήμερα, τα πνευματικά δικαιώματα αποκτούν πολλές αποχρώσεις ανάλογα με τη χώρα στην οποία βρισκόμαστε και τους κανονισμούς με τους οποίους πρέπει να συμμορφωνόμαστε. Ωστόσο, είναι σαφές ότι ακόμη και από αυτήν την άποψη το Διαδίκτυο έχει μπερδέψει τα χαρτιά, καταρρίπτοντας ουσιαστικά γεωγραφικά και ακόμη και χρονικά σύνορα. Αυτό που ήταν δυνατό σε μια χώρα δεν είναι πλέον εφικτό, επειδή η χρήση του περιεχομένου επεκτείνεται δραματικά χάρη στον Ιστό. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλές κυβερνήσεις με στρατιωτικές ή οπισθοδρομικές άρχουσες τάξεις στην εξουσία οραματίζονται μορφές Η λογοκρισία του περιεχομένου πέρασε ως προστασία πνευματικών δικαιωμάτων. Πράγματα από άλλο κόσμο; Δυστυχώς όχι: η μεταρρύθμιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα πνευματικά δικαιώματα, σύμφωνα με ορισμένους, θα μπορούσε να ανοίξει την πόρτα σε μια αλλαγή παρόμοια με αυτή που έχει ήδη συμβεί στην Κίνα και σε άλλες χώρες με οσμή δικτατορίας. Ωστόσο, πριν εξετάσουμε αυτόν τον κίνδυνο, θα κάνουμε ένα βήμα πίσω και θα προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε πλήρως το τρέχον τοπίο των ψηφιακών πνευματικών δικαιωμάτων.

Η ΙΔΕΑ CREATIVE COMMONS ΓΙΑ ΗΘΙΚΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Αν είναι αλήθεια ότι τα διαδικτυακά πνευματικά δικαιώματα μοιάζουν με κάτι πολύ πιο περίπλοκο και καπνιστό από τα παραδοσιακά πνευματικά δικαιώματα «χάρτινου», είναι επίσης αλήθεια ότι κάποιος, και δεν μιλάμε για πολιτικούς, έχει καταλάβει αυτά τα κρίσιμα ζητήματα και αποφάσισε να προτείνει έναν εναλλακτικό τρόπο. Έτσι, το 2002, μετά από πρόταση του καθηγητή Νομικής του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, Lawrence Lessig, γεννήθηκαν οι άδειες Creative Commons, στα μισά του δρόμου μεταξύ των πλήρους πνευματικής ιδιοκτησίας και του δημόσιου τομέα. Στην ουσία είναι ένα σύνολο αδειών τα οποία δείχνουν ξεκάθαρα και άμεσα ποιες ελευθερίες έχει αποφασίσει να παραχωρήσει ο συγγραφέας ενός συγκεκριμένου έργου και ποιες προϋποθέσεις έχει θέσει για τη χρήση του ίδιου του έργου, όχι μόνο διαδικτυακά αλλά και εκτός σύνδεσης.

Οποιοσδήποτε παραγωγός περιεχομένου (blogger, copywriter, γραφίστας κ.λπ.) μπορεί να αποφασίσει ποια άδεια θα υποβάλει αίτηση, χωρίς να υποβληθεί σε εγγραφή ή κατάθεση. Λίγο σαν το άτομο να τοποθέτησε αυτόνομα μια κοινή εικονική επωνυμία, ικανή να σηματοδοτήσει την υπόλοιπη κοινότητα τα δικαιώματα και τα καθήκοντα που είναι εγγενή στην πνευματική εργασία κάποιου. Ένας διαισθητικός μηχανισμός, βασισμένος στην ηθική και τη διαφάνεια ως θεμελιώδεις αξίες του δικτύου. Στην πραγματικότητα, η επιτυχία του Creative Commons ήταν γρήγορη και ασταμάτητη: σε μια δεκαετία ο αριθμός των αδειών πολλαπλασιάστηκε άπειρα και σήμερα το σύμβολο CC χρησιμοποιείται από πραγματικότητες όπως το CERN, το INSTAT, ο Λευκός Οίκος (τουλάχιστον για μέρος του περιεχομένου του ιστότοπου), για να μην αναφέρουμε πλατφόρμες με εκατομμύρια επισκέπτες την ημέρα όπως η Wikipedia. Όμως ένα πρόβλημα παραμένει: εάν κάποιος αποφασίσει να παραβιάσει τις άδειες Creative Commons μπορεί να το κάνει χωρίς πολύ κόπο. Ευτυχώς υπάρχουν διορθωτικά μέτρα για τα σενάρια δικτύου, ας δούμε ποια είναι αυτά.

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΛΥΣΕΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΟΥΝ ΤΑ ΣΕΝΑΡΙΑ

Ποιος δεν θυμάται τις εξετάσεις στο σχολείο και το παντοτινό σενάριο της εφημερίας; Στο διαδίκτυο το φαινόμενο είναι αχαλίνωτο και δεν περνάει μέρα χωρίς παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων. Οι άδειες Creative Commons είναι έγκυρα εργαλεία για την επίδειξη των πιθανών χρήσεων ενός έργου, αλλά όχι για τον αποκλεισμό των κακών. Ιδιοκτήτες ηλεκτρονικού εμπορίου, bloggers, εκδότες και οποιοσδήποτε παράγει περιεχόμενο, κατά συνέπεια, βιώνει τον φόβο της αντιγραφής του καρπού της δουλειάς του χωρίς καμία ανταμοιβή και αναγνώριση. Όπως είπαμε, υπάρχουν διάφορες λύσεις για να προστατευτείς. Ορισμένα είναι προληπτικά: για παράδειγμα, η προσθήκη Wp Content Copy Protection, στόχος της οποίας είναι να εμποδίσει τους χρήστες να κάνουν δεξί κλικ για να αντιγράψουν επισημασμένο περιεχόμενο. Ή το υδατογράφημα που πρέπει να τοποθετηθεί στις εικόνες, προκειμένου να αποθαρρυνθεί η ανεπιθύμητη επαναχρησιμοποίηση. Είναι αυτονόητο ότι οι πιο έμπειροι θα μπορέσουν να ξεπεράσουν ακόμη και αυτά τα εμπόδια, επομένως είναι καλό να εφαρμόσετε περαιτέρω συμπληρωματικές στρατηγικές παρακολούθησης και ελέγχου. Προτείνουμε να δοκιμάσετε το Report Scaper της Google ή το διάσημο και εκτιμώμενο Copyscape, μεταξύ άλλων. Με αυτόν τον τρόπο θα είναι δυνατό να επαληθευτεί εάν ένα περιεχόμενο έχει αντιγραφεί, αποφεύγοντας, μεταξύ άλλων, επικίνδυνες κυρώσεις από την Google. 

Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΕΓΚΡΙΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ της Ε.Ε

Έχοντας φωτογραφίσει την τελευταία λέξη της τεχνολογίας, είναι πλέον απαραίτητο να εξετάσουμε με μια σύντομη εκδρομή αυτό που, θεωρητικά, θα μπορούσε να γίνει η μεγαλύτερη (και για κάποιους σοβαρή) επανάσταση στον τομέα των πνευματικών δικαιωμάτων, έστω και εντός του ψηφιακού οικοσυστήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρόκειται για μια μεταρρύθμιση που στοχεύει, στις προθέσεις της, να προστατεύσει τα πνευματικά δικαιώματα των ατόμων, αλλά που καταλήγει να χτυπά μικρά ψάρια, αντίθετα, προς όφελος μεγάλων εκδοτών και πολυεθνικών όπως το Facebook και η Google. Αυτή είναι η γνώμη μιας μεγάλης μερίδας όσων εργάζονται στο διαδίκτυο κάθε μέρα. Γιατί τέτοιο συμπέρασμα; Ο λόγος πρέπει να αναζητηθεί στα άρθρα 11 και 13 της μεταρρύθμισης, τα οποία μιλούν για αυτό που μετονομάστηκε αμέσως σε "φόρος σύνδεσης" (άρθρο 11) και φορτώνονται υποθετικά "φίλτρα" που θα εφαρμοστούν σε οποιοδήποτε περιεχόμενο πλατφόρμας (άρθρο 13), ξεκινώντας από το γιγάντιο Youtube και τελειώνοντας με το μικρότερο πανεπιστημιακό πείραμα ενός ιστότοπου που αναπτύχθηκε για κοινή χρήση βίντεο, τραγουδιών.

Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 11, οποιοσδήποτε μοιράζεται ένα απόσπασμα ενός άρθρου (δείτε τους συγκεντρωτές ειδήσεων όπως οι Ειδήσεις Google) θα πρέπει να πληρώσει μια αμοιβή στον συγγραφέα αυτού του άρθρου. Ωστόσο, αυτό θα κινδύνευε να βλάψει όχι τόσο την Google, αλλά τις τάξεις της μικρά ιστολόγια, πύλες και περιοδικά που χάρη στις Ειδήσεις Google λαμβάνουν στοχευμένη κίνηση κάθε μέρα. Το άρθρο 13 θα μπορούσε να έχει εξίσου επιβλαβείς συνέπειες: σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για λογοκρισία, με την έννοια ότι η σκέψη της επιβολής προληπτικών φίλτρων για την αξιολόγηση της πρωτοτυπίας του περιεχομένου (και ως περιεχόμενο εννοούμε συγκεκριμένα τα βίντεο) θα κατέληγε να θέσει σε κίνδυνο την ελευθερία του λόγου, καθώς στα ρομπότ και το λογισμικό θα ανατεθεί το έργο της ανάλυσης (επίσης) το δημιουργικό μέρος των έργων που δύσκολα πλαισιώνονται γιατί για παράδειγμα καλλιτεχνικό ή σατιρικό. Ένας κωμικός που διαβάζει τις δηλώσεις ενός πολιτικού που χρησιμοποιεί τα δικά του λόγια για να φτιάξει το σκίτσο του ή ένας κατασκευαστής βίντεο που ξαναφτιάχνει τη μουσική μιας ταινίας για να γυρίσει ένα πρωτοποριακό ντοκιμαντέρ θα κατέληγε, μετά την οριστική έγκριση αυτής της μεταρρύθμισης, να αποκλειστεί από οποιοδήποτε κανάλι ψηφιακής επικοινωνίας ως παραβάτες των πνευματικών δικαιωμάτων τρίτων.

Δεν λέγεται ότι θα τελειώσει έτσι: ο νόμος θα πρέπει τώρα να περάσει στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και να εγκριθεί από κάθε χώρα, μετά θα περάσει στην τελική ψηφοφορία ολόκληρης της Βουλής. Μέχρι τότε παραμένουμε σε αγωνία περιμένοντας τα γεγονότα.

Εκπαίδευση